Smørmeieria - ei storhetstid

Tittelen er for unnseleg. Boka tek grundig for seg alle sider med smørproduksjon frå nær sagt alle tider og i alle fall over heile Nordmøre. Men konsentrerer siste del seg om Rindalen.

Måndag gjestar han da også denne bygda - med boka og foredrag om ein kort, men blomstrande periode i lokalt landbruk: Rundt 1900 vart det frå bygdene våre (Romsdals Amt) eksportert like mykje smør til England som frå heile resten av Norge. Og rindalingane kinna som berre det!

- Eg har hatt det som ein artig hobby dei 10-12 siste åra å samle historia om smørmeieria på Nordmøre, seier Einar. Halsa-pensjonisten har grava i bøker, protokollar og biletarkiv - og ikkje minst tala med folk. - Det har gjeve innsikt i eit tema som ikkje fortener å gå i gløymeboka!

Boka han no gir ut på sitt eige (Einar) forlag, har han delt tre bolkar. Først får vi historikk om da mangelfull skjøtsel av jord og husdyr gradvis endra seg til ei blomstring - mellom anna med etablering av smørmeieri i bygd etter bygd.

Bolk to følgjer mjølka «frå jur til bord», som han skriv - eller, som nydeleg smør «frå Sommerro til Newcastle», kunne vi seie. Første meieriet rundt oss vart starta på Sommerro i Surnadalen i 1886.

I del tre finn vi grundig og detaljert informasjon om drift, organisering og personale ved meieria i Rindalen. På kartet plottar han inn Kattem, Storli, Lomunddalen, Grøtan, Lierne, Skogen, Sunna, Broset og Rindal.

Sin vane tru går forfattaren grundig inn i alle temaets sider. Detaljane stig klårt fram heile vegen: - Todalingen John Bruseth si pådrivarrolle i utviklinga frå 1874, da han vart Norges Vel sin meierimeister for Midt-Norge.

- Tekniske krav til meieribygg.
- Oppfinningar som vassturbin, separator og ulike kinner.
- Utdanning av meiersker.
- Behandling av ferdige produkt.
- Etableringa av handelen med England - som vart viktig.
– Transport og shipping.

Ettar at landbruksingeniør Gudbrand Tranberg like før 1890 fekk etablert eksportkontaktar for smør i Newcastle, skaut det opp smørmeieri i nær sagt alle nordmørsbygder. Einar sitt kart viser mellom 60 og 70 meieri i området mellom Lyngstad, Vinjefjorden, Rindalen og Sunndalen!

Mange meieri på 1890-talet var primitive, men som Oterholm seier, hadde knapt noko anna tiltak slik positiv verknad for jordbruket.

Midt i dette stod alle meierskene: - Eg har registrert om lag 400 meiersker, elevar og undermeiersker ved Nordmørs-meieria, skriv Oterholm.

Boka har eit imponerande biletgalleri over personar, meieriutstyr (kinner, utstyr, dunkar og dallar), bygningar, fjordabåtar og nordsjødampar.

Her er fyldige register over meiersker, leverandørar og interessentar, styremedlemmar og rekneskapsførarar. Forfattaren gjer innsiktsfullt greie for arbeidsrutiner, reglar for hygiene, pakking, levering, oppgjer og all transport. Ja, han fortel at John Løfald køyrde så mykje smør for Skogens Meieri at han fekk namnet «Smør-Jo»!

Utdrag frå protokollar finn vi og – som komplette «Statutter for Sunna Meieri» i 14 fyldige paragrafar. «Hovedbog for Kattems Meieri» viser at det i 1899 vart innvoge i alt 146.182 kg mjølk – frå 49 leverandørar.

Ulike forhold virka til at drifta ved dei små smørmeieria raskt gjekk tilbake først på 1900-talet. Lønnsemda forsvann. Blant anna vart det forbode å eksportere smør til England. Også denne avviklinga gjer boka greie for.

Men - som Einar Oterholm seier i føreordet: - Denne historia er eit tema som fortener å bli hindra i å gå i gløymeboka.

Og det har han avverga på ypperleg vis!